اثبات منزلت عقل برای نفی تفکیک(4)
اثبات منزلت عقل برای نفی تفکیک(4)
شرایط و موانع معرفت
قرآن کریم در آیات فراوانی به شرایط و موانع معرفت اشاره کرده است.
الف) تقوای الهی : تقوا، عمدهترین شرط معرفت حقایق در قرآن شمرده شده است: (إن تتّقوا الله یجعل لکم فرقاناً)[1 سوره انفال، آیه 29، یعنی اگر تقوای الهی پیشه کنید خداوند برای شما فرقان (قوّه تمییز حق از باطل) قرار میدهد.
ب) بزرگترین مانع معرفت : همانگونه که تقوای الهی عمدهترین شرط معرفت است،
محبت دنیا : نیز سختترین مانع آن محسوب میشود، به همین دلیل در روایات آمده است: «حبُّ الدنیا رأسُ کل خطیئةٍ»[ کافی، ج 2، ص 130]. یا به تعبیر دیگر: «رأس کل خطیئة حبّ الدنیا»[ همان، ص 315.]. در هر صورت، معنای روایت این است که اساس تمامی خطاها محبت دنیا است.
محبت دنیا چیزی نیست که تنها مانع تهذیب عملی انسان باشد بلکه مانع تصویب علمی انسان شده و دانش او را نیز تباه و فاسد میکند.
زنگار دل و عوامل آن : آیات قرآن کریم در موارد بسیاری به موانع معرفت انسان اشاره کرده است. نظیر این آیه: (کلاّ بلْ ران علی قلوبهم ما کانوا یکسبون)[ سوره مطفّفین، آیه 14] یعنی سرّ این که آنان حقایق دین را نمیبینند این است که جان آنان را پرده گناه که همان زنگ دل است فرا گرفته، آنچه کسب کردهاند غبار و چرکی است که صفحه شفاف دل آنها را پوشانده است.
برخی از آیات، بعضی چیزهایی را که موجب زنگار بر دل انسان میشود ذکر میکند،مانند: (ألم تر إلی الذین یجادلون فی آیات الله أنّی یُصْرفون)[ سوره غافر، آیه 69] یعنی آیا آنان را که در آیات خداوند مجادله میکنند نمینگری که به کجا باز گردانیده میشوند؟
منظور آن است که اینها گروهی هستند که تنها به قصد جدال به حضور پیامبر گرامی میآمدند، مشرّف میشدند تا تنها حرف خود را بزنند نه آن که سخنی از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بشنوند.
یا میفرماید: (إنّ الذین یجادلون فی آیات الله بغیر سلطانٍ أتاهم إنْ فی صدورهم إلاّ کِبْرٌ ما هم ببالغیه)[ سوره غافر، آیه 56] آنان که بدون برهان به مجادله در آیات خداوند میپردازند در سینههایشان جز کبر چیز دیگری نیست، آنها هرگز با این بزرگبینی به جایی نمیرسند.
جدل، ناشی از کبر است و کبر چرکی است که صفحه شفاف دل را تیره و تار میکند. آیینه اگر غبارآلود شد هرگز چیزی در آن نمیتابد و چیزی را نشان نمیدهد. حتی اگر آینه توان مشاهده خود را داشته باشد پس از غبارآلود شدن، قدرت دیدن خویش را هم ندارد.
[معرفتشناسی در قرآن / آیت الله جوادی آملی / تا صفحه 270]