اثبات منزلت عقل برای نفی تفکیک(4)

 اثبات منزلت عقل    برای نفی تفکیک(4)

 

شرایط و موانع معرفت

قرآن کریم در آیات فراوانی به شرایط و موانع معرفت اشاره کرده است.

الف) تقوای الهی :  تقوا، عمده‏ترین شرط معرفت حقایق در قرآن شمرده شده است: (إن تتّقوا الله یجعل لکم فرقاناً)[1 سوره انفال، آیه 29، یعنی اگر تقوای الهی پیشه کنید خداوند برای شما فرقان (قوّه تمییز حق از باطل) قرار می‏دهد.

ب) بزرگترین مانع معرفت : همان‏گونه که تقوای الهی عمده‏ترین شرط معرفت است،

 محبت دنیا : نیز سخت‏ترین مانع آن محسوب می‏شود، به همین دلیل در روایات آمده است: «حبُّ الدنیا رأسُ کل خطیئةٍ»[ کافی، ج 2، ص 130]. یا به تعبیر دیگر: «رأس کل خطیئة حبّ الدنیا»[  همان، ص 315.]. در هر صورت، معنای روایت این است که اساس تمامی خطاها محبت دنیا است.

محبت دنیا چیزی نیست که تنها مانع تهذیب عملی انسان باشد بلکه مانع تصویب علمی انسان شده و دانش او را نیز تباه و فاسد می‏کند.

زنگار دل و عوامل آن : آیات قرآن کریم در موارد بسیاری به موانع معرفت انسان اشاره کرده است. نظیر این آیه: (کلاّ بلْ ران علی قلوبهم ما کانوا یکسبون)[ سوره مطفّفین، آیه 14] یعنی سرّ این که آنان حقایق دین را نمی‏بینند این است که جان آنان را پرده گناه که همان زنگ دل است فرا گرفته، آنچه کسب کرده‏اند غبار و چرکی است که صفحه شفاف دل آنها را پوشانده است.

برخی از آیات، بعضی چیزهایی را که موجب زنگار بر دل انسان می‏شود ذکر می‏کند،مانند: (ألم تر إلی الذین یجادلون فی آیات الله أنّی یُصْرفون)[ سوره غافر، آیه 69] یعنی آیا آنان را که در آیات خداوند مجادله می‏کنند نمی‏نگری که به کجا باز گردانیده می‏شوند؟

منظور آن است که اینها گروهی هستند که تنها به قصد جدال به حضور پیامبر گرامی می‏آمدند، مشرّف می‏شدند تا تنها حرف خود را بزنند نه آن که سخنی از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بشنوند.

یا می‏فرماید: (إنّ الذین یجادلون فی آیات الله بغیر سلطانٍ أتاهم إنْ فی صدورهم إلاّ کِبْرٌ ما هم ببالغیه)[ سوره غافر، آیه 56] آنان که بدون برهان به مجادله در آیات خداوند می‏پردازند در سینه‏هایشان جز کبر چیز دیگری نیست، آنها هرگز با این بزرگ‏بینی به جایی نمی‏رسند.

جدل، ناشی از کبر است و کبر چرکی است که صفحه شفاف دل را تیره و تار می‏کند. آیینه اگر غبارآلود شد هرگز چیزی در آن نمی‏تابد و چیزی را نشان نمی‏دهد. حتی اگر آینه توان مشاهده خود را داشته باشد پس از غبارآلود شدن، قدرت دیدن خویش را هم ندارد.

 

[معرفت‏شناسی در قرآن / آیت الله جوادی آملی / تا  صفحه 270]