راههای تعریف انسان با تفسیر انسان به انسان در قرآن کریم

راههای تعریف انسان

با تفسیر انسان به انسان در قرآن کریم

آیت الله جوادی آملی

 مقدمه

در بحث «معرِّف» آمده است که از پنج راه می‏توان شی‏ء را شناخت: حدّ تام؛ حدّ ناقص؛ رسم تام؛ رسم ناقص؛ تمثیل. بهترین راه همان حدّ تام است. حدّ تام یعنی بررسی ذاتیات خود شی‏ء؛ مثلاً برای شناخت درخت، از عوارض و آثار و حرکات و مانند آن نمی‏توان به کنه درخت پی برد، بلکه از جنس و فصل و ذاتیات آن به خودش پی می‏بریم که بهترین و کامل‏ترین تصوّر از درخت را نصیب ما می‏کند؛ امّا اگر شناخت ما تلفیقی از ذاتی و عرضی باشد یا صرفاً عرضیات آن باشد، هیچ کدام کنه درخت را نشان نمی‏دهد .

تمثیل هم که راه پنجم است، از همه ضعیف‏تر است. تمثیل برای کسی که به ذاتیات و لوازم ذاتی دسترسی ندارد، شی‏ء را در حدّ تشبیه و تقریب ذهنی تبیین می‏کند؛ مانند اینکه بگویند «نَفْس نسبت به بدن، مثل سلطان است. انسان در عرف توده مردم، حیوان ناطق است: جانوری است که سخن می‏گوید و می‏اندیشد. حیوان در این تعریف، جامع حیات گیاهی و حیوانی است و ناطق نیز همان نفس دارای اندیشه علمی و انگیزه عملی است. . . .

 

یک رابطه‌ جدید با خداى متعال

 

---

 

مطلبی که پیش روی شماست، گزیده‏ای از بیانات رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت‏الله خامنه‏ای، در باب حلول سال نو است.

 

---

 

 

اول سال که می‌شود، آدم فکر کند که خب، سال گذشته و قبلش هر جور بود، گذشت؛ الان یک مقطع جدیدی است؛ یک رابطه‌ی جدیدی با خدای متعال تعریف کنیم؛ هم در جنبه‌های ایجابی، هم در جنبه‌های نفی‌ای.

 

برای رؤیت بر روی ادامه مطلب  کلیک نمایید.

تفکر پلورالیستی و کثرت‏ گرایانه در تفسیر متون

 

 

به نام خدا

تفکر پلورالیستی و کثرت ‏گرایانه در تفسیر متون

آیت الله جوادی آملی                                     تفسیر تسنیم جلد 5

 با صد هزار جلوه برون آمدی...

وحدت و کثرت دو قسم است: قسم اول همان است که معروف بوده و تقابل و ناسازگاری آنها با هم معلوم است؛ یعنی کثیر در مقابل واحد و کثرت مانع تحقق وحدت است؛ چنان‏که وحدتْ کثرت مقابل خود را طرد می‏ کند و آن را برنمی‏ تابد. قسم دوم آن است که کاملاً با هم ، هم‏ آواست و هیچ طرد و دفعی بین آنها یافت نمی‏ شود، بلکه هر چه دامنه کثرت بیشتر باشد، قدرت وحدت شکوفاتر می‏ گردد. در این قسمْ کثیر مقابل واحد نیست، بلکه مِرآت آن است؛ ازاین‏رو هر اندازه بر رقم کثرت افزوده شود وحدت آن واحدِ سامی و شاخصْ شفاف‏تر می‏ گردد و سرّ چنین انسجامی آن است که در این قسم، کثیر مظاهر آن واحدِ عالی است و آن واحدِ سامی در این مظاهر متکثر تجلّی‏ های گونه‏ گون دارد، و در حقیقت یک فروغ رخ ساقی است که در جام‏ های متعدد منعکس شده است. چنین کثرتی که خود از آن وحدت به بار آمده و از آن حکایت می‏ کند و به آن باز می‏ گردد، منافی آن وحدت نبوده و غبار چهره آن نخواهد شد؛ هرچند برای شاهدانِ واحد پرده محسوب می‏ گردد.

بهترین نمونه برای این قسم از وحدت و کثرت، وحدت خدای سبحان است که یگانه محض است و کثرت افعال و آثار برخاسته از خواسته ازلی آن ذات اقدس است. هرچند همین کثرت برای حامیان معرفت حسّی و تجربی و معتقدان به اصالت حسّ حجابْ محسوب می‏ شود و مانع از شهود آنان نسبت به وحدت معقول الهی است، لیکن برای ارباب معرفت هرکدام از این امور متکثر آیینه‏ ای است که سالک را به مقصد راهنمایی می‏ کند؛ چون خداوند متکلّمِ حقیقی این کلام، یعنی قرآن کریم است، و هر متکلمی در تحت کلام خود مَخبوء و مستور است؛ یعنی فیضِ واحد و گسترده الهی در ضمن کلام خدا مخبوء است و همان اثر خدایی را داراست؛ پس در عین وحدت با هزار جلوه رخ کرده تا هر مفسّری او را از منظر مخصوص بنگرد.

آنچه در این محور به آن اشارت می‏ رود، ناظر به کثرت موضوع‏ های متنوع نیست که ارباب فنون مختلف هر کدام برابر رشته تخصصی خود از قرآن کریم سهم ویژه‏ ای می‏ برند و همچنین راجع به کثرت روش‏ های گونه‏ گون تفسیری نیست که صاحبان رشته‏ های خاص معرفتی از قبیل عقلی یا نقلی یا شهودی از آن منهج استفاده می‏ برند، بلکه ناظر به کثرتِ محمود و تعدد ممدوح احتمالات یک آیه است که هر کدام از آنها به مثابه روزنه‏ ای است که به جهان خارج و واقع باز می‏ شود و کثرت مرآت هرگز غبار مرئی خارجی نخواهد بود؛ برخلاف تراکم ابر و کثرت گَرْد که سبب محجوب شدن مرئی است؛ مثلاً کثرت احتمال در لُغَز و مُعَمّا به مثابه انبوهی از دود و انباری از غبار است که همه آنها برخاسته از تَعْمیه و تغشیه خود مطلب است، ولی کثرت احتمال در آیه قرآنی به منزله تلّی از بلور است که هر کدام سهم روشنی در ارائه محتوای آن دارد.

نکته فاخری که استاد علامه طباطبایی(قدس‌سرّه) در تفسیر آیه مورد بحث بعد از بیان اجمالی یک میلیون و دویست و شصت هزار احتمال دارد این است که:

به حیاتم سوگند که از شگفتی‏ های نظم این آیه این است که با حفظ وحدتْ، کیانْ، جمالْ و جلالِ مُدْهِش و مُحیّر عقل، بین مذاهب و مکاتب گونه‏ گون متبلور است، بدون آن‏که از جمال فصاحت و جلال بلاغت وی کاهش یابد و نظیر آیه مورد بحث آیه (أفمن کان علی بیّنةٍ من ربه ویتلوه شاهد منه ومن قبله کتاب موسی إماماً ورحمةً)[2] است[3].

فاخرتر از آن را می‏ توان در تفسیر بیان‏ السعادة فی مقاماة العبادة یافت؛ زیرا در ذیل آیه اول سوره مبارکه «بقره» بعد از ضَرْب احتمالات معقول و احتساب نهایی آن چنین آمده است:

... یحصل أحَدَ عشر ألف ألف ألف ألف و أربع مائة وأربعة وثمانون ألف ألف ألف ومآئتان وخمسة آلاف ألف وسبع مائة و سبعون ألفاً ومأئتان وأربعون؛ از ضرب احتمالات یازده بیلیون و چهارصد و هشتاد و چهار میلیارد و دویست و پنج میلیون و هفتصد و هفتاد هزار و دویست و چهل به دست می آید[4].

شاید بتوان در وصف وحی الهی که صدر و ساقه آن اعجاز است، چنین گفت: «داخل فی الاحتمالات ولیس بشی‏ء منها». جمع بین نفی و اثبات بدون محذور تناقض، این است که چون وحی خدا در همه این احتمال‏ها با حفظ مراتب تشکیکی آنها تجلّی یافته، آنها را در مقام اثبات معقول و مقبول قرار داده و چون منحصر به هیچ‏کدام از آنها نشده و نمی‏ شود، وسیله بطلان دیگری نخواهد بود؛ چون اگر وحی خدا در احتمال معین محصور و مَصْدود گردد و در محتمل‏ های دیگر تجلّی نکند، مایه بطلان سایر احتمال‏ها خواهد شد.

از این‏جا می‏ توان حدس زد که نه تنها دریاها توان ثبت همه کلمات الهی را ندارد، بلکه قدرت تثبیت محتملاتِ وسیع برخی از آیات را شاید نتواند داشت؛ یعنی وسعت احتمالات برخی کلمات تدوینی خداوند به قدری است که دریا توان مرکّب شدن قلم کاتبان تفسیری را ندارد.

به هر تقدیر، آیه مورد بحث با هزاران جلوه احتمالی از پرده غیبْ بدر آمده و هبوط کرده تا مُفَسّران ژرف‏نگر با هزاران دیده عقلی و نقلی و شهودی به تماشای آن بنشینند[5] و منجّمان قدر اول آسمان، تبیینْ آنها را رصد کنند و راقمانِ منغورات سپهر وحی و الهام آنها را بنگارند و ناطقانِ کلماتِ تأویل و تنزیل گفتگوی آنها را زمزمه کنند و کام جانشان شراب طهور این جام حق نشان را مضمضه کند.

تذکّر

الف. همه احتمال‏ های آیات یاد شده آیینه‏ های یک واحد و مظاهر یک متجلّی است. از این‏جا می‏ توان فتوا داد که تفکر پلورالیستی و کثرت‏ گرایانه در تفسیر متون و توجیه قراءت‏ های متعدد باید بر آن واحد حقیقی معروض شود وگرنه مَضْروب بر جدار است؛ زیرا هر کثرتی را نمی‏ توان حق دانست و هر کثیری را نمی‏ شود حجت پنداشت و هر متعددی را نمی‏ توان برتافت؛ یعنی ادراک اجمالی آن واحد به عنوان خط قرمز و منطقه حمی و حراست شده بر همه برداشت‏های گونه‏ گون حاکم و مُهَیْمِن است؛ به طوری که نباید هیچ احتمالی مخالف آن باشد.

ب. احتمال‏های یاد شده باید با سباق و سیاق آیه مورد بحث، خطوط کلی معارف قرآنی، مبانی عقلی، و قواعد ادبی هماهنگ و سازگار باشد؛ ازاین‏رو احتمال‏های ناسازگار با وحی یا مخالف عقل یا ناهماهنگ با قواعد ادبی مقبول نیست.

 

 

[1] ـ روح ‏المعانی، ج1، ص 545ـ 546؛ البحر المحیط، ج1، ص503.

[2] ـ سوره هود، آیه 17.

[3] ـ المیزان، ج1، ص236، با تغییر اندک.

[4] ـ بیان السعاده، ج1، ص43ـ 45.

[5] ـ با صدهزار جلوه برون آمدی که من  با صد هزار دیده تماشا کنم تو را (دیوان فروغی بسطامی)

تسنیم، جلد 5 صفحه 687

 

 

 

راز یکی از حروف مقطعه قرآن

راز یکی از حروف مقطعه قرآن

توضیحات :

بر اساس روایت مشهوری از امام زمان (عج)، ایشان آیه «کهیعص» را مرتبط با واقعه کربلا عنوان می‌کنند و «ک» را از نام کربلا، «هـ» را از هلاکت، «ی» را نشانه یزید، «ع» را نشانه عطش و «ص» را نشانه صبر دانسته‌اند. . . .